Hoofdrollen voor energie en creativiteit op Innovate Experience 2023

Tijdens de middagsessie Creative Energy – Co-creatie workshop ‘Spelen met energie’ speelden deelnemers onder leiding van Jeroen van den Eijnde (lector Tactical Design bij ArtEZ University of the Arts) een bordspel om zich bewust te worden van de (on)mogelijkheden van hun gewenste energiegebruik in het dagelijks leven. Aan de deelnemers de uitdaging om gezamenlijk als groep de energietransitie de goede richting op te helpen.

Vrijdag 13 oktober vond in Musis Arnhem de Innovate Experience 2023 plaats. Iedereen die wil weten hoe de wereld van morgen er uitziet was daar welkom. En dat blijkt een flink aantal mensen te interesseren. Behalve 35 startups en 75 exposanten waren er 14 goed bezochte interactieve sessies en workshops. Alliander en ArtEZ University of the Arts verzorgden samen het programma ‘Creative x Energy’.

Innovate-directeur Hilmer Thijs: “We kijken terug op een zeer geslaagde editie, met zo’n twee keer zoveel bezoekers als vorig jaar. Behalve over de toekomst gaat Innovate vooral over het verbinden van changemakers. We willen zo veel mogelijk cross-overs maken: van onderwijs met bedrijfsleven, van kunstenaars met ondernemers, van techniek met de creatieve sector. Ik ben dus ontzettend blij dat de interactieve sessies deelnemers met zoveel verschillendeachtergronden hadden.”

Grote maatschappelijke vraagstukken
“We willen een zo breed mogelijk publiek aanspreken. Maar wel mensen die met innovatie bezig zijn of daarin geïnteresseerd zijn. Centraal staat iedereen die zich wil inzetten voor oplossingen op grote maatschappelijke vraagstukken. Zoals demissionair staatssecretaris Gunay Uslu stelde: ‘Maatschappelijke opgaven zijn open, dynamisch, genetwerkt en complex. Dat vraagt om een integrale aanpak. De ontwerpende aanpak wordt in de praktijk echter nog te vaak eendimensionaal ingezet. Daardoor wordt het potentieel van ontwerp nog lang niet altijd voldoende benut.’
Ik kom zelf van de kunstacademie, in 2010 afgestudeerd bij ArtEZ graphic design. Ik geloof enorm in de maakkracht van creatieven. Daarom onderschrijf ik de woorden van Gunay Uslu van harte: we moeten de creatieve sector professionaliseren en meer ruimte creëren voor ontwerpende aanpakken in de publieke sector.”

Kathedraal bouwen
“In Arnhem zijn energie en de creatieve industrie de twee grootste sectoren. Het cross-over symposium Creative x Energy dat Simone van Bennekom (Creatief Arnhem) en ik voor deze editie van Innovate bedachten heeft daarom een heel logisch thema. En dat sluit weer goed aan bij de rol van Innovate: zo veel mogelijk mensen van divers pluimage met elkaar in contact brengen.
We moeten het echt samen doen, al die transities waar we middenin zitten. Ze noemen dat ook wel cathedral thinking: een kathedraal bouw je ook niet in je eentje. Daar heb je een grote diversiteit aan mensen, skills en materialen voor nodig.
Kunstenaars en ontwerpers zijn gewend om vrij te denken, in scenario’s en vanuit menselijk gedrag. Zij hebben de unieke gave om tot heel bijzondere oplossingen te komen. Die denkkracht wordt echt nog veel nog te weinig ingezet.”

Complexe opgave
Hoe de creatieve industrie kan bijdragen aan de energietransitie verkenden ArtEZ University of the Arts en Alliander tijdens Innovate Experience 2023 door middel van een kritisch debat en een co-creatie workshop.
Rosalie Apituley (critical designer, artist-in-residence bij Alliander), Kevin Rijke (directeur Industriepark Kleefse Waard) en Maartje Brans (directeur Innovatie Alliander) deelden hun visie op de energietransitie. Daarna gingen zij onder leiding van Jeroen van den Eijnde (lector Tactical Design bij ArtEZ University of the Arts) in gesprek met elkaar en met de zaal over de rol die de creatieve industrie kan spelen bij deze complexe opgave.

Nood breekt wet
Jeroen van den Eijnde: “De meest opvallende uitspraak tijdens dit ochtendprogramma kwam van Maartje Brans. Zij merkte op dat Alliander nou eenmaal wettelijk verplicht is om aansluitingen te regelen. En hoe creatief kun je zijn als je wettelijk een taak hebt om dingen te doen? De directeur Innovatie gaf aan bereid te zijn om de grenzen van de wet- en regelgeving op te zoeken. Ze stelde dat nood wet breekt en dat Alliander een verantwoordelijkheid heeft om de wetgevers erop te wijzen dat zaken op dat vlak gewijzigd moeten worden, wil je de transitie werkelijk mogelijk maken.”

Sociale innovaties
“Verder was er het besef dat je technologisch heel veel kunt innoveren, maar dat het nóg belangrijker is om na te denken over sociale innovaties. Hoe kunnen we mensen meekrijgen? Hoe kunnen we burgers zover brengen dat ze hun energiegedrag gaan veranderen? En dus moeten we informatie ophalen bij die burgers: wat willen zij zelf, hoe kunnen zij zelf bijdragen?
Maartje Brans gaf aan geen compleet beeld te hebben van het gedrag van de doelgroep van Alliander. In dat opzicht is de organisatie zelf óók in transitie: omdat ze haar deuren moet openen, om die informatie op een goede manier binnen te halen.”

Diffuus
“Voor een maatschappelijk probleem als de energietransitie is gedragsverandering nodig, ook op systemisch niveau. Gedrag is heel moeilijk te veranderen. Daar kwam de rol van de creatieve industrie heel duidelijk naar voren. Creatieven worden vaak pas in een laat stadium gevraagd om mee te denken over innovatieprocessen.
Het definiëren van het probleem bepaalt ook welke oplossingen mogelijk zijn, dus moet de creatieve sector al in de fase van de probleemstelling worden betrokken. Uitdaging is nog wel dat de creatieve sector in Arnhem heel diffuus is. Er is geen sprake van een samenhangend geheel. Terwijl het voor een organisatie als Alliander juist heel belangrijk is dat ze precies weten waar de creativiteit zit en wie ze binnen die creatieve sector moet inschakelen.
Als we willen dat creatieve partijen steeds vaker gevraagd worden om bij grote maatschappelijke opgaves betrokken te worden, moeten we wel klaarstaan om die rol te kunnen vervullen,” aldus Van den Eijnde.

100 jaar oud energiecluster
Ook IPKW-directeur Kevin Rijke nam deel aan deze sessie: “Met een ruim 100 jaar oud energiecluster en een internationaal erkende creatieve cluster hebben we als regio een unieke positie die nergens in Nederland zo sterk is.
Het transitievraagstuk waar het energiedomein voor staat is ingewikkeld en uitdagend. Door de innovatiekracht van zowel energiesector als creatieve sector te bundelen kunnen we als regio versnellen en al die mooie innovaties naar de markt brengen. In regio Arnhem omarmen we elkaar.”

“De creatieve sector in onze stad wordt steeds professioneler en daarmee een volwaardige gesprekspartner van de energiesector. Industriepark Kleefse Waard is de plek waar fysieke samenwerking gestimuleerd wordt. Al ruim tien jaar vindt hier samenwerking op verschillende niveaus en omvang plaats, met vele nieuwe producten en bedrijven als resultaat, zoals In4nite: een project dat ideeën en creativiteit van ontwerpers op ons industriepark combineert met de technische expertise van het voormalige Low & Bonar (nu Freudenberg Performance Materials) op IPKW. Maar ook het ontwerp van laadhubs voor Allego door het team van KRAFT architecten, beide op IPKW gevestigd.”

Creatieve denkkracht
Namens de gemeente Arnhem waren bestuursadviseurs Henk de Jonge en Paul Maassen aanwezig. Henk de Jonge: “Veel mensen kennen Arnhem als Modestad. Lang niet iedereen weet dat de creatieve en de energiesector de twee allergrootste werkgevers van deze stad zijn. We kennen prachtige partijen die op zoek zijn naar mensen die barsten van de ideeën, maar niet weten hoe ze die moeten ontwikkelen. Andersom heeft de energiesector de creatieve denkkracht van ontwerpers hard nodig. Volkomen gelijkwaardige partijen, die elkaar veel vaker en gemakkelijker zouden moeten vinden.”

Roomijs op de schaatsbaan
De Jonge vervolgt: “Zo nam ik in de ochtend deel aan een kritisch debat over de energietransitie naar een groene en duurzame samenleving. Daar ontvouwde Rosalie Apituley (critical designer, artist-in-residence bij Alliander) een stoutmoedig plan om voortaan in de zomer te schaatsen. Dat is een briljante oplossing voor de energieschaarste in de winter en het zonne-overschot in de zomermaanden.
De kracht van haar idee is om energiegebruikers te helpen inzien dat je sommige activiteiten op termijn misschien wel op andere momenten moet ondernemen. En in plaats van koek en zopie serveer je dan natuurlijk roomijs! Dat wordt trouwens alleen geserveerd als de zon schijnt, want de ijsmachine werkt niet op (vervuilende) lithiumbatterijen.
Een goed voorbeeld van de originele en kritische manier waarop creatieven een complex probleem benaderen. Het gaat immers niet alleen om een technologisch vraagstuk, maar bovenal om een sociale, culturele uitdaging.”     

Tekst: Nicole Beaujean, N.B. tekst & advies     
Foto: Elske Nissen voor Innovate